top of page

Waarom het tijd is voor een nieuw verhaal over mens en natuur

dirkbdv

Comfort is iets wat velen van ons in de Welvarende westerse wereld vanzelfsprekend vinden. Maar wat we vaak vergeten, is dat dit comfort voortkomt uit complexe kringlopen die de aarde gedurende miljoenen jaren heeft gecreëerd. Deze kringlopen, de basis van een florerende biosfeer, raken echter uit balans – en dat is grotendeels door menselijk toedoen.

De vraag die ons helpt dit evenwicht te herstellen is misschien niet “hoe ontwikkelen we nog sneller nóg meer oplossingen”, maar “hoe zijn we hier gekomen?”.

Deze vraag kan ons helpen de grote cognitieve dissonantie van de huidige tijd op te lossen: hoe het kan dat we weten wat we aanrichten, en dat we tegelijkertijd blijven handelen zoals we doen. Ik ben nu meer dan 15 jaar met deze vraag bezig, en ik ben er steeds sterker van overtuigd dat de vraag ‘hoe zijn we hier gekomen’ een eerste stap in de richting van een antwoord kan zijn. De Amerikaanse socioloog Lynton Caldwell vatte het in de jaren ’60 krachtig samen:

“Er is geen grotere misvatting mogelijk dan te denken dat de environmental crisis te maken heeft met vervuiling, met uitstervende soorten, met door de mens gemaakte lelijkheid, ja die maken er deel van uit, maar voor alles, heeft de environmental crisis te maken met een crisis van geest en ziel. Het heeft te maken met de wezenlijke vraag: wie denken wij mensen dat we zijn op deze aarde. En wat zullen we moeten worden als mensen op deze aarde om een duurzame toekomst voor onszelf en voor de andere bewoners van deze planeet te ontwikkelen.”

Dit citaat raakt de kern van het probleem: ons mens- en wereldbeeld. Door de eeuwen heen hebben we ons in ‘het Westen’ als heersers boven de natuur geplaatst, wat heeft geleid tot een destructieve houding tegenover de wereld. Hoe wij de wereld zien, bepaalt grotendeels hoe wij deze behandelen. En wat blijkt: het Westerse wereldbeeld is maar één manier om naar de wereld te kijken, er bestaan ook andere perspectieven en samenlevingsmodellen. Het herstellen van dit evenwicht vraagt om een herziening van onze relatie met de natuur.


Hoe we in het Antropoceen (en de cognitieve dissonantie) terechtkwamen

Het huidige tijdperk - het Antropoceen - wordt gekenmerkt door de overheersende invloed van de mens op de aarde. De mens bepaalt het aangezicht van onze planeet. Dit lijkt ook te betekenen dat we controle hebben, want wij zijn immers bepalend. Maar niks is minder waar. Het antropoceen wordt gekenmerkt door grote crises.


Ons huidige wereldbeeld, en daarmee dus ook de manier waarop we met onze wereld omgaan, is geworteld in een wereldbeeld dat meer dan 2.300 jaar geleden is gevormd, vanaf Aristoteles en Plato tot aan moderne filosofen. Aristoteles introduceerde een hiërarchie waarin de mens boven al het andere leven stond. De christelijke traditie nam dit deels over en vervolgens reduceerden denkers zoals Descartes in de Verlichting de natuur tot een object, een bron van grondstoffen voor menselijke exploitatie. Zoals Henry Moore het treffend verwoordde: 

“God heeft runderen geschapen om biefstukken vers te houden voor menselijke consumptie.”

Deze benadering leeft voort in moderne concepten zoals ‘ecosysteemdiensten’: de natuur wordt gezien als een hulpbron in plaats van een intrinsieke waarde. Let maar eens op als je het nieuws leest, dan wordt het ineens duidelijk: “natuurbehoud staat economische ontwikkeling in de weg”. We vergeten dat er zonder natuur helemaal geen sprake kan zijn van economische ontwikkeling. Maar wat we vooral vergeten, is dat wij als mensen intrinsiek onderdeel zijn van de natuur. Daarom zijn we volgens sommigen dan ook terecht gekomen in het tijdperk van het ‘Antropoceen’. Het tijdperk waarin de mens het aangezicht van de wereld bepaalt – en daarmee dus ook een naam mag geven aan haar eigen tijdperk. Heel typisch niet?


Aan de slag?

Dit verhaal klinkt misschien abstract, maar er zijn wel degelijk manieren waarop je stapsgewijs concreet aan de slag kan. Oefenen met het kijken naar de wereld via andere wereldbeelden kan heel krachtig zijn. Het is de basis voor de aanpak die ik in mijn tijd als duurzaamheidsmanager bij Stedin hanteerde om de kloof te dichten tussen ‘weten’ en ‘handelen’.

 Mocht je nou denken: ik heb wel zin om hiermee aan de slag te gaan, dan kan ik je de volgende dingen aanraden:


  1. Doe een deep time walk. Een wandeling van 4.6km die je op reis neemt door de 4.6miljard jaar oude geschiedenis van onze planeet. Elke stap in de wandeling staat voor ongeveer 1 miljoen jaar. Bedenk je voor de grap van tevoren wanneer in dit verhaal de mens voor het eerst voorkomt…

  2. Bekijk de prachtige short films over ‘Shifting Landscapes’ op https://emergencemagazine.org.

  3. Kijk eens met andere ogen naar nieuwsberichten. Probeer te herkennen in welke berichten natuur als iets buiten onszelf wordt gezien (als een object), en in welke berichten duidelijk wordt erkend dat wij als mens onderdeel uitmaken van een groter systeem – van de natuur.

  4. Check een korte intro op ons werk met deze thema’s door een opname terug te kijken van Matthijs Schouten op onze website van The Oikos Collective.

  5. Lees het boek ‘Het andere en het eigene’ van Matthijs Schouten.

7 weergaven0 opmerkingen

Comments


bottom of page